Καλώς τους ! Λοιπόν , πού είχαμε μείνει; Α , ναι. Όπως θυμόμαστε (λέμε τώρα!) οι λαοί της Ανατολικής Μεσογείου , λόγω των στενών εμπορικών τους δεσμών ,ανταλλάσοντας γνώσεις και τεχνοτροπίες , ανέπτυξαν ταχύτατα νέους μουσικούς δρόμους σε σχέση με τις αυτοκρατορίες της Ασίας. Σε αυτή την μουσική "οικογένεια" της Μεσογείου , ανήκει και η αρχαία Ελλάδα. Μην ξεχνάμε επίσης ότι η λέξη μουσική βγαίνει από τις μούσες της ελληνικής μυθολογίας.


"Μουσική: Από τη σπηλιά ως το μέγαρο."
2nd EPISODE
του δόκτωρος Ludvich


ΙII. Στην αρχαία Ελλάδα

Εμείς οι Έλληνες (!), όχι να το παινευτούμε , αλλά προσφέραμε πολλά και σε αυτό τον τομέα της τέχνης!! Σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και σε θέματα μουσικής "ψυχολογίας και αισθητικής". Πάνω σε αυτές τις βάσεις στηρίχτηκε η εξέλιξη της ευρωπαϊκής μουσικής. Και για να μη λέτε από μέσα σας "Τί μας λες ρε Καρατζαφέρη;" θα εξηγήσω γιατί τα πράγματα είναι κάπως έτσι!



Πρώτα από όλα καθορίστηκε η μουσική ώς σύνθεση τριών στοιχείων: του λόγου , του μέλους, και της όρχησης. Αυτά τα τρία τα συνέδεε ο ρυθμός.

Ο ρυθμός τώρα πώς βγήκε; Μα φυσικά από τον λόγο. Όπως σας έλεγε ο καθηγητής των αρχαίων και εσείς σκεφτόσασταν το έργο της προηγούμενης νύχτας , οι λέξεις είναι μια διάταξη μακρών και βραχέων συλλαβών.

Μια μακρά συλλαβή είναι ίση με δύο βραχείες. Συνδυασμοί τέτοιων στοιχείων διαμορφώνουν το ποιητικό μέτρο και συνακόλουθα τον ρυθμό. Κυριότεροι ρυθμοί (όπως λέμε σήμερα Τσάμικο , καλαματιανό, τσα τσα (!!) ) ήταν οι : Ίαμβος, Ανάπαιστος, Τροχαίος , Πυρρίχιος , Σπόνδειος , και Δάκτυλος (τώρα ποιος ακριβώς Δάκτυλος δεν ξέρω να σας πω!). Καθόντουσαν που λέτε ο Αχιλλέας με τον Πάτροκλο πρώτο τραπέζι πίστα, με μπουκάλι special και το λουλουδικό, και όταν μεράκλωναν κάνανε παραγγελιά έναν Ανάπαιστο (τσιφτετέλι της εποχής) να το "κουνήσουνε" λιγάκι!

Το μουσικό σύστημα των Ελλήνων ήταν αρχικά πεντάφθογγο και αργότερα μετεξελίχθηκε σε επτάφθογγο. Η βάση του ηταν το λεγόμενο τετράχορδο. Δηλαδή μια διαδοχή τεσσάρων νοτών (φθόγγων). Δύο διαδοχικά τετράχορδα αποτελούσαν έναν Τρόπο. Δηλαδή; Την κλίμακα , μπράβο! Το θυμόσαστε βλέπω.
Οι κύριοι τρόποι ήταν τρείς. Ο Δώριος, ο Φρύγιος και ο Λύδιος. Ο Δώριος είχε χαρακτήρα αυστηρό, ανδροπρεπή και σεμνό (ο κυρίως "ελληνικός" τρόπος, σαν τον ελληνικό καφέ ένα πράγμα!) . Ο Φρύγιος ήταν πιο παθητικός και "βακχικός" (ανατολικής προέλευσης, you know Άντζελα of course!) όπως και ο Λύδιος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι φιλόσοφοι της εποχής (Πλάτων , Αριστοτέλης κ.α.) αναγνωρίζοντας την αξία της μουσικής πάνω στην ψυχή και το πνεύμα πρότειναν τον αυστηρό έλεγχο των Τρόπων που θα χρησιμοποιούνταν για την διαπαιδαγώγηση των νέων. Σίγουρα ο Πάτροκλος άκουγε πολύ Φρύγιο στο ραδιόφωνο...




Με τη θεωρία της μουσικής ασχολήθηκε πρώτος ο Πυθαγόρας τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Μαγκάιβερ της εποχής σα να λέμε. Ο τύπος ασχολήθηκε με κάθε σχεδόν τομέα της επιστήμης. Στήριξε τη θεωρία της μουσικής στα μαθηματικά κάνοντας πειράματα στο μονόχορδο. Ένα όργανο δηλαδή με μια χορδή. Εξέταζε τα διαστήματα και τους φθόγγους σε σχέση με το εκάστοτε μήκος της χορδής και τις αναλογίες ανάμεσα στα διάφορα μήκη. Καθόρισε την Όγδοη , την Πέμπτη και την Τετάρτη ώς τα μόνα "σύμφωνα" διαστήματα και αυτό στηριζόμενος στην απλότητα των λόγων 1:2 , 2:3, 3:4 αναγνωρίζοντας ακόμα σε αυτά και μια αντιστοιχία τους προς την "αρμονία του σύμπαντος". Απίστευτα πράγματα δηλαδη. Και το πιο φοβερό; Χώρισε τον τόνο (δηλαδή το διάστημα μεταξύ 2 διαδοχικών νοτών π.χ. μεταξύ Ντο και Ρε) σε 9 τμήματα τα οποία είναι τα περισσότερα δυνατά που μπορεί να αντιληφθεί το ανθρώπινο αυτί!! Αυτό επιβεβαιώθηκε χιλιετίες αργότερα με μηχανήματα συχνοτήτων !!

Τώρα ως προς τα κυριότερα μουσικοποιητικά είδη.
Από τα αρχαιότερα είδη είναι ο θρήνος και ο παιάν που όπως αναμένεται είχαν θρησκευτική προέλευση (κάντε και καμιά επανάληψη στα προηγούμενα!) . Ο θρήνος εξέφραζε την θλίψη για τον θάνατο του Άδωνι. Αυτού του ομορφάντρα Ο παιάν ήταν ευχαριστία για την θεραπεία του θεού Παιάν. Ο θρήνος γενικά εκφράζει τη θλίψη για το θάνατο και ο παιάν μια μεγάλη χαρά.

Παράλληλα ο λαός τραγουδαέι την καθημερινή ζωή με τα βουκολικά τα εγκώμια , τα παροίνια (του κρασιού) και άλλα. Τον 9ο αιώνα αναπτύσσεται η επική ποίηση. Περιπλανώμενοι ραψωδοί απαγγέλουν μελωδικά με συνοδεία φόρμιγγος (κιθάρας) διάφορα επικά αποσπάσματα. Όλοι ξέρουμε την Ιλιαδα και την Οδύσσεια. Η Οδύσσεια είναι ένα γαλάζιο χοντρο βιβλίο και η Ιλιάδα ένα μπεζ (αν θυμαμαι καλά) χοντρό βιβλίο! Απο τον 7ο αιώνα κάνει την εμφάνισή του η Λυρική ποίηση με κύριους εκφραστές τον Τέρπανδρο, την Σαπφώ τον Αλκαίο ,τον Αρχίλοχο (εφάρμοσε πρώτος την ετεροφωνία-άλλες νότες η φωνή και άλλες το όργανο) και τον Πίνδαρο -ο οποίος δεν ήταν απο την Πίνδο αλλά από τη Θήβα!!

Ακολούθησε η χορική ποίηση ή "χορικό άσμα". Σε αυτό λαμβάνει μέρος εκτός από τον λόγο και την όρχηση , και ο χορός. Τόπος προέλευσης θεωρείται η Κρήτη. Ένα χορικό άσμα ήταν και ο Διθύραμβος (λατρεία του Διονύσου). Από τον διθύραμβο προέκυψε η τραγωδία. Την τραγωδία την ξέρουμε όλοι πολύ καλά, και την ζούμε ειδικά φέτος στο Champions League! Δε χρειάζεται να προσθέσω τίποτα άλλο!

Ορίστε και μερικά δείγματα για να πάρετε μια ιδέα για το πώς πρέπει να έμοιαζαν τα παραπάνω μουσικά έργα.
Παιάνας - "Αθήναιος"
Επικό μέλος - "Δημόδοκος"
Δράματικό μέλος - "Ορέστης" του Ευριπίδη


Και κλείνοντας το κεφάλαιο της αρχαιοελληνικής μουσικής να αναφέρουμε ότι τα κυριότερα όργανα ήταν η κιθάρα και ο αυλός. Η μυθολογία θεωρεί την κιθάρα (ή λύρα) ως εφεύρεση του Ερμή και τον αυλό ώς κατασκευή της Αθηνάς. Αυτές οι γυναίκες ... από την αρχαιότητα ρε παιδί μου μια εμμονή στους αυλούς!

Στο καλό να πάτε. Τα ξαναλέμε στο επόμενο επεισόδιο με το κεφάλαιο "Χριστιανική και Βυζαντινή μουσική".